Nadciśnienie tętnicze, często nazywane cichym zabójcą, jako choroba cywilizacyjna, należy do jednych z największych wyzwań zdrowotnych naszych czasów. Dotyka szerokiego spektrum populacji, nie ograniczając się do żadnej grupy wiekowej czy społecznej. Jego podstępność polega na tym, że przez długi czas może rozwijać się bez wyraźnych objawów, skutecznie maskując swoją obecność, aż do momentu, gdy nagle ujawnia się poprzez poważne komplikacje.

Co to jest nadciśnienie tętnicze?

Nadciśnienie tętnicze (inaczej hipertensja) to choroba, która polega na trwałym podwyższeniu ciśnienia krwi w tętnicach. Ciśnienie krwi to siła, z jaką krew naciska na ściany naczyń krwionośnych. Jest ono niezbędne do prawidłowego krążenia krwi i dostarczania tlenu i składników odżywczych do wszystkich komórek organizmu. Jednak gdy ciśnienie jest zbyt wysokie, może to prowadzić do uszkodzenia naczyń i narządów, takich jak serce, nerki, mózg czy oczy.

Jakie wyróżniamy przyczyny nadciśnienia tętniczego?

W większości przypadków (ponad 90%) nie znamy dokładnej przyczyny wysokiego ciśnienia krwi. Mówimy wtedy o nadciśnieniu pierwotnym lub samoistnym. Uważa się, że ma ono związek z czynnikami genetycznymi i środowiskowymi, takimi jak:

  • zbyt wysoka masa ciała i otyłość,
  • brak ruchu,
  • niewłaściwa dieta zawierająca tłuszcze i nadmiar soli,
  • nadużywanie alkoholu,
  • używanie wyrobów tytoniowych,
  •  obciążenie stresem i emocjonalnym napięciem.

W pozostałych przypadkach do przyczyn nadciśnienia tętnicze możemy zaliczyć inną chorobę lub czynnik zewnętrzny. Mówimy wtedy o nadciśnieniu wtórnym lub objawowym. Przykłady takich przyczyn to:

  • choroby nerek lub dróg moczowych,
  • choroby gruczołów dokrewnych, np. nadczynność tarczycy, zespół Cushinga,
  • choroby serca lub naczyń krwionośnych, np. zwężenie aorty, zwężenie tętnicy nerkowej,
  • leki, np. sterydy, niesteroidowe leki przeciwzapalne, doustne środki antykoncepcyjne,
  • ciąża.

Czy łatwo wykryć objawy nadciśnienia tętniczego?

Wysokie ciśnienie krwi często nie daje żadnych objawów i dlatego nazywane jest „cichym zabójcą”. Może zostać wykryte dopiero podczas rutynowego pomiaru ciśnienia krwi lub gdy pojawią się powikłania. Dlatego ważne jest regularne kontrolowanie ciśnienia krwi u lekarza lub samodzielnie w domu za pomocą odpowiedniego aparatu.

Niektóre osoby z podwyższonym ciśnieniem mogą jednak odczuwać pewne dolegliwości, takie jak:

  • bóle głowy,
  • zawroty głowy,
  • kołatanie serca,
  • duszność,
  • zaczerwienienie twarzy,
  • krwawienie z nosa,
  • zaburzenia widzenia.

Jeśli wystąpią takie objawy, należy niezwłocznie skonsultować się z lekarzem.

Jak zdiagnozować wysokie ciśnienie krwi?

Diagnoza nadciśnienia krwi opiera się na pomiarze ciśnienia krwi za pomocą sfigmomanometru (aparatu do mierzenia ciśnienia). Jednak nie zawsze wynik uzyskany w gabinecie lekarskim jest wiarygodny, ponieważ może być zaburzony przez tzw. efekt białego fartucha (podwyższenie ciśnienia spowodowane stresem związanym z wizytą u lekarza) lub nadciśnienie utajone (podwyższenie ciśnienia występujące tylko poza gabinetem).

Dlatego zaleca się wykonanie kilku pomiarów w domu lub w pracy i zapisanie ich w dzienniczku ciśnieniowym. Można też skorzystać z 24-godzinnej rejestracji ciśnienia tętniczego (ABPM), która polega na noszeniu przez całą dobę małego urządzenia, które automatycznie mierzy ciśnienie co kilka minut i zapisuje je w pamięci.

Po stwierdzeniu podwyższonego ciśnienia krwi należy wykonać szereg badań dodatkowych, które mają na celu ocenić stan zdrowia pacjenta, wykluczyć inne przyczyny nadciśnienia oraz wykryć ewentualne powikłania narządowe.

Do badań podstawowych należą:

  • ogólne badanie krwi oraz moczu,
  • badanie poziomu glukozy, cholesterolu i trójglicerydów we krwi,
  • badanie poziomu potasu i kreatyniny we krwi,
  • elektrokardiogram (EKG),
  • badanie dna oka.

Do badań rozszerzonych należą:

  • echokardiografia (echo serca) – badanie ultrasonograficzne serca, które pozwala ocenić jego budowę i funkcję,
  • USG tętnic szyjnych i nerkowych – badanie ultrasonograficzne tętnic doprowadzających krew do mózgu i nerek, które pozwala wykryć ewentualne zwężenia lub zmiany miażdżycowe,
  • ocena ilościowa białka w moczu – badanie, które pozwala ocenić stopień uszkodzenia nerek,
  • ocena dobowego wydalania sodu i potasu w moczu – badanie, które pozwala ocenić wpływ diety na ciśnienie tętnicze,
  • doustny test obciążenia glukozą – badanie, które pozwala wykryć cukrzycę lub stan przedcukrzycowy,
  • 24-godzinna rejestracja EKG (holter) – badanie, które polega na noszeniu przez całą dobę małego urządzenia, które rejestruje aktywność elektryczną serca i pozwala wykryć zaburzenia rytmu serca.

Dlaczego warto się badać u specjalisty hipertensjologa?

Specjalista w dziedzinie hipertensji to lekarz ekspert zajmujący się diagnozą wysokiego ciśnienia krwi, jego leczeniem oraz związanych z nim komplikacji. Odwiedzając hipertensjologa, można spodziewać się:

  • dokładnej oceny stanu zdrowia i ryzyka sercowo-naczyniowego,
  • indywidualnego doboru leczenia farmakologicznego i niefarmakologicznego,
  • stałej opieki i monitorowania efektów terapii,
  • porady dotyczące zmiany stylu życia i diety,

Jak leczy się wysokie ciśnienie krwi?

Leczenie podwyższonego ciśnienia tętniczego ma na celu obniżenie ciśnienia krwi do poziomu bezpiecznego dla zdrowia i zapobieganie powikłaniom sercowo-naczyniowym i nerkowym. Leczenie wysokiego ciśnienia krwi opiera się na dwóch filarach: leczeniu farmakologicznym i niefarmakologicznym.

Leczenie farmakologiczne polega na stosowaniu leków obniżających ciśnienie krwi, które dobierane są indywidualnie przez lekarza, w zależności od wartości ciśnienia, stopnia ryzyka sercowo-naczyniowego, chorób współistniejących i innych czynników. Najczęściej stosuje się leki z następujących grup:

  • inhibitory konwertazy angiotensyny (ACEI) lub blokery receptora angiotensyny II (ARB) – hamują działanie hormonu angiotensyny II, który powoduje zwężenie naczyń krwionośnych i zwiększenie ciśnienia.
  • beta-blokery – hamują działanie hormonów adrenergicznych, które pobudzają pracę serca i zwiększają ciśnienie.
  • diuretyki – zwiększają wydalanie wody i soli z organizmu przez nerki, co zmniejsza objętość krwi i ciśnienie.
  • blokery kanału wapniowego – rozszerzają naczynia krwionośne poprzez hamowanie napływu jonów wapnia do komórek mięśni gładkich.
  • antagoniści receptora mineralokortykoidowego (MRA) – hamują działanie hormonu aldosteronu, który zwiększa wchłanianie sodu i wody przez nerki i podnosi ciśnienie.

Leczenie farmakologiczne wymaga regularnego przyjmowania leków zgodnie z zaleceniami lekarza oraz monitorowania ciśnienia krwi i ewentualnych działań niepożądanych. Leczenie farmakologiczne nie może być jednak jedynym sposobem walki ze zbyt wysokim ciśnieniem krwi. Niezbędne jest także wprowadzenie zmian w stylu życia, które mogą znacząco poprawić skuteczność terapii i zmniejszyć ryzyko powikłań.

Leczenie niefarmakologiczne polega na modyfikacji czynników ryzyka wysokiego  ciśnienia krwi, takich jak:

  • nadwaga i otyłość – utrata zbędnych kilogramów może obniżyć ciśnienie krwi nawet o 10 mm Hg,
  • brak aktywności fizycznej – regularne ćwiczenia aerobowe (np. marsz, bieg, jazda na rowerze) mogą obniżyć ciśnienie krwi nawet o 10 mm Hg,
  • niezdrowa dieta – ograniczenie spożycia soli do 5 g dziennie, zwiększenie spożycia potasu, błonnika, warzyw i owoców oraz unikanie tłuszczów nasyconych i trans może obniżyć ciśnienie krwi nawet o 10 mm Hg,
  • nadmierne spożycie alkoholu – ograniczenie spożycia alkoholu do 2 jednostek dziennie dla mężczyzn i 1 jednostki dla kobiet może obniżyć ciśnienie krwi nawet o 5 mm Hg,
  • palenie tytoniu – zaprzestanie palenia tytoniu może obniżyć ciśnienie.

Na czym polega profilaktyka nadciśnienia tętniczego?

Zapobieganie wysokiemu ciśnieniu krwi jest ważne nie tylko dla osób, które mają już podwyższone ciśnienie krwi, ale także dla tych, które chcą uniknąć jego rozwoju w przyszłości. Profilaktyka nadciśnienia tętniczego opiera się na modyfikacji czynników ryzyka, które mogą sprzyjać jego powstawaniu lub nasilaniu. Do najważniejszych z nich należą:

Palenie tytoniu

To jeden z najgroźniejszych czynników ryzyka podwyższonego ciśnienia krwi i chorób sercowo-naczyniowych. Palenie tytoniu powoduje zwężenie naczyń krwionośnych, uszkodzenie śródbłonka naczyniowego i zwiększenie lepkości krwi. Palenie tytoniu także zmniejsza poziom antyoksydantów w organizmie, które chronią komórki przed uszkodzeniem przez wolne rodniki. Zaprzestanie palenia tytoniu jest więc podstawowym krokiem w profilaktyce nadciśnienia tętniczego i poprawie stanu zdrowia ogólnego.

Nadwaga i otyłość

Nadwaga i otyłość stanowią czynniki ryzyka nie tylko podwyższonego ciśnienia tętniczego, ale także cukrzycy, dyslipidemii i choroby wieńcowej. Nadmiar tkanki tłuszczowej zwiększa obciążenie serca i naczyń krwionośnych oraz wpływa na wydzielanie hormonów i cytokin, które mogą podnosić ciśnienie krwi. Utrata zbędnych kilogramów może obniżyć ciśnienie krwi nawet o 10 mm Hg i poprawić kontrolę metaboliczną. Aby skutecznie zredukować masę ciała, należy stosować dietę niskokaloryczną i bogatą w błonnik oraz zwiększyć aktywność fizyczną.

Niezdrowa dieta

Ten czynnik ryzyka można stosunkowo łatwo zmodyfikować poprzez wprowadzenie odpowiednich nawyków żywieniowych. Niektóre składniki diety mogą mieć korzystny lub niekorzystny wpływ na ciśnienie krwi.

Do składników niekorzystnych diety należą:

  •  Sól – jest to główny źródło sodu w diecie, który wiąże się z wodą i zwiększa objętość krwi i ciśnienie. Zaleca się ograniczenie spożycia soli do 5 g dziennie (około łyżeczki), co może obniżyć ciśnienie krwi nawet o 10 mm Hg. Należy unikać solenia potraw gotowych i używać soli jodowanej lub niskosodowej. Należy także czytać etykiety produktów spożywczych i unikać tych, które zawierają dużo soli lub sodu (np. wędliny, konserwy, chipsy, sosy).
  • Tłuszcze nasycone i trans – do tego typu tłuszczy należą tłuszcze pochodzenia zwierzęcego (np. masło, smalec, śmietana) lub utwardzone roślinne (np. margaryny twarde), które podnoszą poziom cholesterolu LDL (tzw. złego cholesterolu) i sprzyjają rozwojowi miażdżycy. Zaleca się ograniczenie spożycia tłuszczów nasyconych do 10% energii dziennie i unikanie tłuszczów trans do 1% energii dziennie i wybieranie produktów, które nie zawierają utwardzonych tłuszczów roślinnych. Zamiast tłuszczów nasyconych i trans należy spożywać tłuszcze nienasycone, które obniżają poziom cholesterolu LDL i podnoszą poziom cholesterolu HDL (tzw. dobrego cholesterolu). Do tłuszczów nienasyconych należą oleje roślinne (np. olej słonecznikowy bądź rzepakowy, oliwa z oliwek), orzechy, nasiona i ryby tłuste (np. łosoś, makrela, sardynka).
  • Alkohol – jest to substancja, która w nadmiarze podnosi ciśnienie krwi i uszkadza serce i naczynia krwionośne. Zaleca się ograniczenie spożycia alkoholu do 2 jednostek alkoholowych dziennie dla mężczyzn i 1 jednostki dla kobiet. Jedna jednostka alkoholowa oznacza około 10 g czystego alkoholu, co odpowiada np. 250 ml piwa, 100 ml wina lub 25 ml wódki.

Do składników korzystnych diety należą:

  • Potas – jest to pierwiastek, który pomaga regulować ciśnienie krwi poprzez wpływ na równowagę wodno-elektrolitową i napięcie mięśni gładkich naczyń krwionośnych. Zaleca się zwiększenie spożycia potasu do 4-5 g dziennie, co można osiągnąć poprzez spożywanie warzyw i owoców (np. banany, pomidory, ziemniaki, szpinak), roślin strączkowych (np. fasola, groch, soczewica), orzechów i nasion oraz produktów mlecznych.
  • Błonnik – stanowi substancje, która obniża poziom cholesterolu LDL i glukozy we krwi oraz zapobiega zaparciom. Zaleca się spożywanie co najmniej 25 g błonnika dziennie, co można osiągnąć poprzez spożywanie produktów, które zaliczamy do pełnoziarnistych (np. kasza, płatki owsiane, chleb razowy), rośliny strączkowe, warzywa oraz owoce.
  • Flawonoidy – są to związki roślinne o działaniu antyoksydacyjnym i rozkurczającym naczynia krwionośne. Znajdują się one m.in. w herbacie zielonej i czarnej, kakao i czekoladzie gorzkiej, czerwonym winie oraz owocach jagodowych (np. borówki, jeżyny, maliny).

Jak zapobiegać zwiększonemu ciśnieniu – podsumowanie

Profilaktyka nadciśnienia tętniczego polega na prowadzeniu zdrowego stylu życia, który obejmuje zaprzestanie palenia tytoniu, utrzymanie prawidłowej masy ciała, regularną aktywność fizyczną oraz zbilansowaną dietę ubogą w sól i tłuszcze nasycone i trans a bogatą w potas, błonnik i flawonoidy. Takie działania mogą zapobiec rozwojowi podwyższonego ciśnienia lub opóźnić jego wystąpienie oraz zmniejszyć ryzyko powikłań sercowo-naczyniowych i nerkowych.

Masz objawy nadciśnienia tętniczego? Przyjdź na konsultacje!

Podkreślając znaczenie regularnych badań i świadomego podejścia do własnego zdrowia, należy pamiętać, że podwyższone ciśnienie tętnicze jest chorobą, z którą można skutecznie walczyć. Współpraca z doświadczonym hipertensjologiem, odpowiednia terapia farmakologiczna połączona z modyfikacją stylu życia, mogą nie tylko obniżyć ciśnienie krwi do bezpiecznego poziomu, ale również znacząco zmniejszyć ryzyko poważnych powikłań.

Edukacja na temat czynników ryzyka, regularna aktywność fizyczna, zdrowa dieta oraz unikanie używek stanowią podstawę profilaktyki nadciśnienia tętniczego. Pamiętajmy, że zdrowy styl życia i regularne kontrole medyczne są kluczem do długiego i zdrowego życia, wolnego od hipertensji i jej niebezpiecznych skutków.

PORADNIA HIPERTENSJOLOGICZNA

PORADNIA KARDIOLOGICZNA – Zdrowy Rytm Twojego Serca