Jeszcze nie tak dawno temu diagnoza oraz leczenie przez rehabilitantów i fizjoterapeutów opierało się przede wszystkim na szczegółowym wywiadzie z pacjentem oraz fizykalnej ocenie jego dolegliwości. Dzięki nieustannemu rozwojowi medycyny i pojawiającym się nowym metodom i technologiom, takim właśnie jak diagnostyka obrazowa, współcześnie specjaliści potrafią skutecznej diagnozować, a co za tym idzie również i leczyć różnorodne schorzenia. Badania obrazowe i zwiększająca się nich dostępność stanowią nieocenione wsparcie dla fizjoterapeutów oraz rehabilitantów. Umożliwiają precyzyjne określenie rodzaju urazu, jego lokalizację czy stopień zaawansowania.
Co to jest diagnostyka obrazowa?
Diagnostyka obrazowa to dziedzina medycyny, która obejmuje nieinwazyjne badania diagnostyczne organizmu człowieka za pomocą różnorodnych technik obrazowania. Wśród nich wyróżniamy takie badania obrazowe, jak:
- Ultrasonografia (USG)
- Badanie rentgenowskie (RTG)
- Tomografia komputerowa (TK)
- Rezonans magnetyczny (MRI).
Każda z wymienionych wyżej metod badań obrazowych bazuje na wizualizacji niewidocznych gołym okiem tkanek miękkich, kości, stawów czy narządów wewnętrznych.
Fizjoterapeuta, ortopeda czy inny lekarz specjalista wybierają właściwą technikę obrazowania, uwzględniając potrzeby kliniczne pacjenta oraz podejrzewany rodzaj schorzenia. Tylko indywidualnie dobrana metoda diagnostyki obrazowej pomoże uzyskać precyzyjne informacje na temat stanu zdrowia pacjenta, a tym samym umożliwi podjęcie dalszych działań w celu właściwego i skutecznego leczenia.
Ultrasonografia (USG)
Ultrasonografia należy do powszechnie stosowanych metod diagnostyki obrazowej. Polega na stosowaniu fal ultradźwiękowych, które po przetworzeniu pozawalają odtworzyć wnętrze ciała na ekranie monitora odtwarzają wnętrze ciała.
Ze względu na swoje niezaprzeczalne zalety, tj. niski koszt, dużą dostępność i szybkość badania, USG stanowi jedną z głównych metod diagnostycznych. Dodatkową jego zaletę stanowi fakt, że to badanie obrazowe przeprowadza się w czasie rzeczywistym. Co pozwala ocenić na bieżąco ruchomość stawów, śledzić ruch mięśni i ścięgien oraz sprawdzić przepływ krwi w naczyniach.
Lekarze ortopedzi chętnie wykonują badanie USG. Robią to także wykwalifikowani rehabilitanci w celu diagnostyki urazów mięśni, stanów zapalnych ścięgien czy chociażby w ocenie pourazowych krwiaków i torbieli. W rehabilitacji sportowej USG doskonale sprawdza się do monitorowania procesu leczenia urazów oraz oceny skuteczności terapii.
Przebieg badania USG
Przebieg badania USG jest szybki i prosty, a co za tym idzie, niezwykle komfortowy dla diagnozowanego pacjenta. Pacjent kładzie się na specjalnym łóżku medycznym, a następnie lekarz nanosi specjalny żel ułatwiający przewodzenie fal ultradźwiękowych na badany obszar ciała.
Za pomocą przesuwanej po skórze głowicy aparatu USG lekarz obserwuje pojawiające się na monitorze obrazy. Osoba wykonująca badanie może poprosić np. o zmianę pozycji, wstrzymanie oddechu, czy nabranie powietrza w celu lepszego zobrazowania oglądanej struktury.
Takie badanie obrazowe należy do całkowicie bezbolesnych i nie wymaga specjalnego przygotowania. Każdorazowo warto upewnić się przed wykonaniem badania czy w przypadku USG konkretnego obszaru nie zaleca się dodatkowego przygotowania, np. zastosowania diety lekkostrawnej, odgazowania jelit czy nieopróżnianie pęcherza.
Wynik badania wraz z opisem dostępny jest praktycznie od razu, co pozwala podjąć szybkie decyzje co dalszego leczenia.
W rehabilitacji USG znajduje szerokie zastosowanie w diagnostyce wielu schorzeń, takich jest zespoły bólowe, np. zespół cieśni nadgarstka, urazy stawów i mięśni oraz stany zapalne.
Przeciwwskazania do badania USG
Do głównych zalet ultrasonografii należy jej szerokie zastosowanie i brak większych przeciwwskazań do wykonywania tego badania. Z powodzeniem stosuje się je u kobiet w ciąży czy dzieci. Ewentualne przeciwwskazanie do wykonania ultrasonografii stanowią otwarte rany, infekcje, oparzenie bądź owrzodzenia w miejscu obrazowania. W takim przypadku lekarz diagnosta obrazowy może podjąć decyzję o nie wykonywaniu badania, zalecić wyleczenie obrazowanego obszaru i ponowne badanie w czasie późniejszym.
Radiografia (RTG)
RTG stanowi jedną z najstarszych i najbardziej znanych metod diagnostyki obrazowej. Polega na wykorzystaniu promieniowania rentgenowskiego, które przechodząc przez ciało pacjenta tworzy obraz na specjalnej kliszy bądź na cyfrowym detektorze. Obraz powstaje natychmiastowo i po analizie radiologicznej pozwala na szybkie postawienie diagnozy.
Pomimo rozwoju zaawansowanych technik obrazowania takich jak TK czy MRI, radiografia (RTG) ze względu na swoje atuty w dalszym ciągu pozostaje jednym z podstawowych narzędzi diagnostycznych.
Do niewątpliwych zalet RTG jako badania obrazowego zaliczamy jego dostępność, szybkość oraz niskie koszty procedury. Radiografia dostępna jest w wielu placówkach medycznych i w zależności od dostępności urządzenia może zostać wykonana natychmiast, bez wcześniejszego przygotowania.
RTG szczególnie poleca się w obrazowaniu struktur kostnych, co czyni je niezastąpionym narzędziem w diagnostyce złamań, zwichnięć, skręceń, zmian zwyrodnieniowych oraz innych schorzeń układu kostno-stawowego. Co za tym idzie – pozwala przyspieszyć diagnostykę i pozwolić na wdrożenie metod leczenia i czy rehabilitacji.
Badanie radiograficzne w rehabilitacji służy do opracowania indywidualnego planu leczenia rehabilitacyjnego. Pozostaje także niezastąpione w monitorowaniu procesu zrastania się kości oraz w ocenie skuteczności zastosowanych metod leczenia, takich jak unieruchomienie w gipsie, stabilizacja wewnętrzna czy zewnętrzna.
Przebieg badania RTG
Badanie RTG należy do najszybszych badań diagnostyki obrazowej, nie umniejszając przy tym komfortu badanego pacjenta. W trakcie badania pacjent ustawia się w określonej pozycji, a następnie technik wykonuje zdjęcie za pomocą aparatu rentgenowskiego.
Warto podkreślić, że to badanie obrazowe stanowi jedną z pierwszych stosowanych metod diagnostycznych. Jednak ze względu na mniejszą skuteczność w obrazowaniu tkanek miękkich, takich jak mięśnie, ścięgna czy więzadła, lekarz może zadecydować o uzupełnieniu tego badania o wynik badania USG, TK czy MRI.
Przeciwwskazania do badania RTG
Ze względu na wykorzystywane w radiografii promieniowanie rentgenowskie zaleca się ostrożność w wykonywaniu takiego badania u kobiet w ciąży i małych dzieci. U osób tych badanie powinno zostać wykonane tylko wtedy, kiedy korzyści płynące z tej metody diagnostycznej przeważają nad ewentualnym ryzykiem związanym z ekspozycją na promieniowanie rentgenowskie.
Tomografia komputerowa (TK)
Kolejną zaawansowaną metodę badań obrazowych stanowi tomografia komputerowa (TK). W tomografii komputerowej wykorzystuje się promieniowanie rentgenowskie, które pozwala na tworzenie szczegółowych, przekrojowych obrazów wnętrza ciała. W związku z tym można dokładnie ocenić strukturę anatomiczną.
Zastosowanie tomografii komputerowej pozwala na trójwymiarowe zobrazowanie tkanek miękkich, kości oraz naczyń krwionośnych z dokładnością i precyzją, która nie jest możliwa do uzyskania przy wykonaniu zdjęcia rentgenowskiego (RTG).
W rehabilitacji tę metodę ceni się ze względu na możliwość zobrazowania kości, stawów i innych struktur wewnętrznych. Takie rozwiązanie okazuje się szczególnie przydatne w przypadku wystąpienia urazów, np. złamań, zwichnięć czy zmian zwyrodnieniowych. Precyzja uzyskiwana przy pomocy badania TK ma ogromne znaczenie w przypadku leczenia zwyrodnień i urazów kręgosłupa.
Przewagą w wykonywaniu badania tomografii komputerowej w porównaniu do badania rezonansem magnetycznym pozostaje czas trwania badania. Badanie obrazowe TK trwa zdecydowanie krócej, co pozwala na szybkie obrazowanie i okazuje się szczególnie pożądane w sytuacjach nagłych interwencji medycznych.
Dodatkowo, tomografia komputerowa jest bardzo skuteczna w ocenie zmian strukturalnych w organizmie, takich jak nowotwory, zatory, czy uszkodzenia tkanek. W związku z tym lekarze potrafią szybko i precyzyjnie zdiagnozować pacjenta, a to pozwala z kolei na natychmiastowe podjęcie właściwych działań terapeutycznych.
Przebieg badania TK
Badanie TK przebiega podobnie, jak inne metody diagnostyki obrazowej. Pacjenci najczęściej mylą je z rezonansem magnetycznym. Identycznie jak w przypadku rezonansu magnetycznego, pacjenta prosi się o położenie na ruchomym stole, który wsuwa się do dużego tomografu przypominającego kształtem pierścień. Następnie tomograf wykonuje serię zdjęć, które zostają przetworzone przez komputer, tworząc trójwymiarowy obraz diagnozowanego obszaru.
W niektórych przypadkach, w zależności od diagnozowanego problemu, lekarz decyduje o przeprowadzeniu badania obrazowego z kontrastem dożylnym, doustnym lub doodbytniczym (w tym wypadku konieczne należy sprawdzić aktualny wynik poziomu kreatyniny we krwi). Badanie to jest również nieinwazyjne i komfortowe. Trzeba jednak pamiętać, że przy jego wykonywaniu wykorzystuje się promieniowanie rentgenowskie.
Przeciwwskazania do badania TK
Badanie TK należy do badań stosunkowo bezpiecznych, jednak ze względu na wykorzystywane w nim promieniowanie rentgenowskie bądź konieczność podania kontrastu dożylnego, powinny unikać go ciężarne, osoby z nadczynnością tarczycy, z upośledzoną funkcją nerek czy uczulone na środek kontrastujący.
Rezonans magnetyczny (MRI)
Rezonans magnetyczny stanowi technikę obrazowania, która wykorzystuje działalnie silnego pola magnetycznego oraz fal radiowych. W efekcie dochodzi do odtworzenia szczegółowych obrazów struktur wewnętrznych znajdujących się w ciele pacjenta.
Dzięki wysokiej rozdzielczości rezonans magnetyczny zaliczamy do jednych z najlepszych narzędzi diagnostycznych. MRI stanowi nieocenioną pomoc w diagnostyce licznych schorzeń. Dodatkową zaletą MRI pozostaje brak występującego przy tym badaniu promieniowania jonizującego. To pozwala na wykonywanie wielokrotnie badań MRI u tego samego pacjenta w krótkich odstępach czasu oraz stosowanie go u osób wyjątkowo narażonych na działanie promieniowania, takich jak np. kobiety w ciąży.
MRI zalicza się do badań szczególnie polecanych przez specjalistów w przypadku diagnostyki schorzeń układu mięśniowo-szkieletowego. Umożliwia ono dokładną ocenę tkanek miękkich, takich jak mięśnie, ścięgna, więzadła oraz krążki międzykręgowe. Pozwala również na dokładną ocenę stawów. Dzięki wymienionym właściwościom MRI jest chętnie wykorzystywany w przypadkach, w których duże znaczenie odgrywa określenie precyzyjnej lokalizacji zmiany chorobowej oraz ocena jej charakteru. Właśnie z tego powodu rezonans magnetyczny jest często wykorzystywany w przypadku urazów sportowych, chorób zwyrodnieniowych oraz stanów zapalnych.
Przebieg badania MRI
Jak większość badań obrazowych MRI jest metodą komfortową i nieinwazyjną dla pacjentów. Ze względu na oddziałujące pole magnetyczne pacjenci muszą zdjąć wszelkie metalowe przedmioty, które mogłyby zaburzyć pracę aparatu i sfałszować wynik. Następnie pacjent kładzie się na ruchomym stole, który wsuwa się do tunelu magnetycznego.
Najważniejszą kwestia dla uzyskania dobrego jest pozostanie nieruchomym przez cały okres badania oraz wykonywanie poleceń, które może wydawać diagnosta. W niektórych przypadkach dla lepszej wizualizacji konkretnych struktur lekarz może zadecydować o konieczności podania kontrastu dożylnego, doustnego lub doodbytniczego (wtedy konieczne będzie dostarczenie aktualnego badania poziomu kreatyniny we krwi). Ewentualnie może okazać się konieczne dokładniejsze przygotowanie do badania, np. poprzez przeczyszczenie dolnego odcinka przewodu pokarmowego w celu pełniejszej diagnostyki obszaru miednicy mniejszej.
Badanie trwa od kilkunastu do kilkudziesięciu minut w zależności od liczby i rozległości badanych obszarów. Wynik generowany jest automatycznie do komputera, jednak dopiero szczegółowy opis wykonany przez radiologa pozwoli na pełną interpretację badania.
Przeciwwskazania do badania MRI
Główne przeciwwskazania do badania MRI to posiadanie wszczepionych metalowych elementów w ciele, co mogłoby doprowadzić do ich przesunięcia bądź zaburzenia funkcjonowania, stanowiąc tym samym bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia i życia pacjenta.
W związku może okazać się, że rezonans magnetyczny nie stanowi najlepszego badania dla osób posiadających rozrusznik serca, metaliczne ciała obce w ciele, np. opiłki metalu, implanty, neurostymulatory, metalowe klipsy naczyniowe itp. Ze względu na warunki techniczne procedury, tj. przebywanie w wąskim tunelu, badanie to może okazać się niemożliwe do przeprowadzenia ze względu na stany lękowe pacjenta, nasiloną klaustrofobię lub znacznego stopnia otyłość.
Diagnostyka obrazowa – przygotowanie do badań
Niezależnie od tego, że badania diagnostyki obrazowej są nieinwazyjne dla pacjenta, ich realizacja zawsze powinna poprzedzać konsultacja lekarska. Wykonanie badań wykorzystujących promieniowanie jonizujące bez skierowania lekarskiego jest niemożliwe. W związku z tym, w przypadku chęci wykonania badania RTG lub TK, niezbędne będzie uzyskanie skierowania od lekarza.
Niemniej w przypadku planowanego wykonywania innych badań diagnostyki obrazowej takich jak USG czy MRI również warto skonsultować swoje potrzeby, wątpliwości i obawy z lekarzem. Pomoże on dobrać właściwą metodę diagnostyki na podstawie podejrzewanych dolegliwości, uwzględni ewentualne przeciwwskazania oraz zaleci odpowiednie przygotowanie, które zwiększy skuteczność diagnostyki.
Większość badań diagnostycznych nie wymaga szczególnego przygotowania i może być wykonywana doraźnie w sytuacjach nagłych. W przypadku planowanej procedury diagnostycznej można przygotować się do badań tak, aby były one bardziej precyzyjne i skuteczne.
O czym trzeba pamiętać przed wykonaniem badania diagnostyki obrazowej?
Należy:
- założyć wygodne, luźne ubranie (najlepiej bez elementów metalowych),
- zdjąć biżuterię, zegarki, okulary itp.,
- leki przyjmowane na stale zażyć jak zwykle (po wcześniejszej konsultacji z lekarzem),
- w dniu badania najlepiej pozostać na czczo i spożywać jedynie wodę niegazowaną, nie żuć gumy do żucia oraz nie palić papierosów,
- zabrać ze sobą dowód osobisty oraz opis wizyty lekarskiej, na której zalecono badanie diagnostyczne, jak i poprzednie wyniki badań diagnostycznych (np. opisy USG, płyty z badań TK i MRI w celu porównania),
- w przypadku planowanego badania z użyciem kontrastu zabrać ze sobą aktualny wynik poziomu kreatyniny we krwi,
- w przypadku badań jamy brzucha w dniach poprzedzających badanie należy zachowywać dietę lekkostrawną, bez pokarmów wzdymających, mlecznych oraz bez napojów gazowanych oraz przyjmować leki wspomagające pozbywanie się gazów z przewodu pokarmowego, np. Ulgix, Espumisan etc.; w niektórych przypadkach konieczne będzie zażycie preparatów przeczyszczających zakupionych w aptece na receptę (po wcześniejszej konsultacji z lekarzem).
Należy pamiętać, że przed wykonaniem każdego badania należy poinformować lekarza o wszelkich problemach zdrowotnych, przebytych operacjach, zabiegach, możliwych alergiach, ewentualnej ciąży czy posiadanych w ciele ciałach obcych, jak np. implanty czy rozruszniki. Każdą wątpliwość należy skonsultować z lekarzem lub technikiem przeprowadzającym badanie.
Diagnostyka obrazowa a planowanie rehabilitacji
Zastosowanie diagnostyki obrazowej do diagnozy i ułożenia indywidualnego planu rehabilitacji w wysokim stopniu ułatwia i przyspieszy ten proces. Pozwala także na zwiększenie jego skuteczności. Współcześnie zarówno rehabilitanci, fizjoterapeuci, jak i lekarze ortopedzi korzystają chętnie z tych metod, dobierając odpowiednie badanie obrazowe do konkretnego pacjenta.
Badania obrazowe sprawdzają się nie tylko w przypadku nagłych problemów spowodowanych, np. urazem, ale również w przypadku pacjentów z przewlekłymi dolegliwościami bólowymi. Pozwala między innymi na wykluczenie poważnych schorzeń, jak przepuklina krążka międzykręgowego. Tym samym pojawia się szansa na identyfikację przyczyny bólu, takich jak zmiany zwyrodnieniowe czy napięcia mięśni. Dzięki wykluczeniu przyczyn wymagających bardziej specjalistycznego leczenia fizjoterapeuta może zastosować właściwe techniki rehabilitacyjne, jak np. fizykoterapia czy ćwiczenia wzmacniające.
W przypadku nagłych stanów wywołanych urazem diagnostyka obrazowa pozwala na monitorowanie procesu gojenia się tkanek oraz ocenę postępów terapii. obrazowej dzięki temu fizjoterapeuta może dostosować rodzaj i intensywność ćwiczeń, minimalizując ryzyko dalszych urazów i kontuzji, co pozwala przyspieszyć powrót do pełnej formy.
Podczas kontroli pacjentów po operacjach ortopedycznych następcza diagnostyka obrazowa stanowi nieocenione narzędzie, ponieważ pozwala na ocenę stanu tkanek po zabiegu oraz monitorowanie procesu rekonwalescencji. Badania obrazowe umożliwią wczesne wykrycie powikłań, takich jak zrosty czy nieprawidłowe gojenie się tkanek.
Wykorzystanie technik obrazowania medycznego w rehabilitacji niesie ze sobą wiele korzyści. Przede wszystkim, nowoczesne technologie, takie jak MRI i USG, pozwalają na dokładną ocenę stanu pacjenta bez konieczności wykonywania inwazyjnych procedur. Dzięki temu możliwe jest szybkie i precyzyjne rozpoznanie problemu, co skraca czas potrzebny na rozpoczęcie właściwego leczenia.
Wśród kolejnych zalet jest należy wymienić możliwość monitorowania postępów terapii. Regularne badania obrazowe pozwalają na ocenę skuteczności stosowanych metod oraz bieżące dostosowywanie programu rehabilitacyjnego do aktualnych potrzeb pacjenta. To z kolei przekłada się na lepsze wyniki leczenia oraz większe szanse na pełne odzyskanie sprawności.
Obrazowe badania medyczne pozwalają także na lepsze zrozumienie mechanizmów stojących za dolegliwościami. Dzięki szczegółowym wynikom badań lekarze i terapeuci lepiej rozumieją czynniki przyczyniające się do powstania urazu czy schorzenia. A to z kolei pozwala na skuteczniejsze planowanie terapii oraz zapobieganie nawrotom dolegliwości.
Przyszłość diagnostyki obrazowej
Rozwój badań obrazowych stale zaskakuje tempem oraz swoimi możliwościami. Można spodziewać się, że dzięki ciągłemu wprowadzaniu nowych technologii i metod oraz zwiększaniu precyzji metod już stosowanych wzrośnie jej ich znaczenie w różnych gałęziach medycyny – w tym w rehabilitacji. Jako przykład przydatnych nowinek technicznych niech posłużą techniki obrazowania funkcjonalnego, które pozwalają na ocenę aktywności mięśni podczas ruchu czy obrazowanie trójwymiarowe, które umożliwia dokładną analizę struktur anatomicznych w przestrzeni.
Nowe możliwości przynosi także rozwój sztucznej inteligencji i uczenia maszynowego. Być może już niedługo algorytmy oparte na sztucznej inteligencji będą wspierać radiologów w analizie obrazów, umożliwiając szybsze i bardziej precyzyjne diagnozowanie schorzeń. Dzięki temu badania obrazowe staną się jeszcze bardziej efektywne i dostępne dla szerszego grona pacjentów.
Wyzwanie przyszłości stanowić będzie połączenie diagnostyki obrazowej z telemedycyną (umożliwiającą zdalną analizę wyników i konsultacje medyczne dostępne dla szerokiego grona odbiorców) oraz wirtualną rzeczywistością (pomocną chociażby w przypadku stosowania metod rehabilitacyjnych w wirtualnym środowisku pod zdalnym nadzorem terapeuty).
Badania obrazowe to dokładna i trafna diagnoza
Ultrasonografia, radiografia, tomografia komputerowa oraz rezonans magnetyczny stanowią najważniejsze narzędzia diagnostyczne. Ich zdolność do szybkiego i precyzyjnego obrazowania struktur anatomicznych sprawia, że metody te są niezastąpione w diagnozowaniu urazów, chorób zwyrodnieniowych oraz w monitorowaniu postępów leczenia. Badania obrazowe w połączeniu z oceną fizykalną pacjenta oraz przeprowadzonym z nim wywiadem stanowią bazę diagnostyczną i pozwalają na dokładną i trafną diagnozę oraz zaplanowanie skutecznej rehabilitacji dopasowanej do indywidualnych potrzeb pacjenta.