Liczba nowotworów w Polsce rośnie z każdym rokiem. Wśród nich zwiększa się również zachorowalność na nowotwory skóry. Według danych Ministerstwa Zdrowia co roku wykrywa się około 50 tysięcy takich schorzeń. Do jednego z nich należy czerniak skóry. Pomimo tego, że stanowi on jedynie około 8% wszystkich wykrywanych nowotworów skóry to – z powodu jego agresywnego charakteru – nie wolno go bagatelizować.
Z artykułu dowiesz się co to jest czerniak, jak wygląda, jak rozpoznać jego objawy oraz jak bardzo ważna jest profilaktyka. Przeczytasz także o tym, w jakich miejscach na ciele najczęściej występuje, a także kto jest najbardziej na niego narażony oraz jak usuwać i leczyć takie zmiany skórne.
Co to jest i jak wygląda czerniak skóry?
Czerniak skóry jest nowotworem złośliwym powstającym z melanocytów (komórek odpowiedzialnych za wytwarzanie melaniny sprawiającej, że skóra ciemnieje po kontakcie z promieniowaniem UV). Charakteryzuje się przede wszystkim niezwykle szybkim wzrostem oraz wczesnymi i licznymi przerzutami opornymi na leczenie farmakologiczne. Zlokalizowany jest najczęściej na skórze, ale może pojawiać się również na śluzówkach (np. nosa czy ust), a także na gałce ocznej.
Nowotwór ten może wykształcić się z już istniejącego znamienia – zwanego popularnie „pieprzykiem” – bądź okazać się całkowicie nową zmianą na skórze. Istniejący już pieprzyk może pod wpływem promieniowania UV (zarówno naturalnego w postaci promieni słonecznych, jak i sztucznego – np. solaria) zmienić się w nowotwór złośliwy w ciągu kilku miesięcy.
Ekspansywny charakter czerniaka sprawia, że rozwija się on w głąb skóry, przedostając się do całego organizmu i tworząc zmiany przerzutowe. Przerzuty zajmują sąsiednie węzły chłonne lub inne narządy, takie jak płuca, wątroba oraz mózg.
Czerniak skóry – statystyki wyleczalności i umieralności w Polsce, Europie i na świecie
Wykrywalność i wyleczalność tego nowotworu w Polsce poprawia się systematycznie. Jednak statystyki pokazują, że wciąż pozostajemy daleko w tyle na tle Europy i świata.
Umieralność z powodu tej choroby jest około 20% wyższa w Polsce, niż wynosi średnia dla Unii Europejskiej. Porównuje się ją do umieralności w Australii. Trzeba jednak pamiętać, że Australia należy do krajów z największym odsetkiem odnotowywanych przypadków zachorowań na ten rodzaj raka skóry. Szacuje się, że na ten nowotwór złośliwy zapada tam około 10 razy więcej osób niż w Polsce.
Skąd zatem biorą się te szokujące dane? Odpowiedź na to pytanie jest bardzo prosta. Wysoka przeżywalność pacjentów z takich państw jak Australia wynika z szybkiej diagnostyki tej choroby, która spowodowana jest wysoką świadomością społeczną dotyczącą profilaktyki zachorowań.
Jak zatem na czas rozpoznać pierwsze objawy czerniaka skóry?
Klucz do szybkiego wykrycia nowotworu stanowi tzw. profilaktyka wtórna. Do najłatwiejszych i najbardziej dostępnych form profilaktyki wtórnej należy zaliczyć przede wszystkim samokontrolę i obserwację skóry ciała oraz śluzówek.
„Brzydkie kaczątko” – fizyczny objaw czerniaka na skórze
Jak wyglądają objawy czerniaka, czyli na co zwracać uwagę?
Podczas auto obserwacji należy z uwagą przyjrzeć się wszelkim nowo powstałym zmianom skóry, ale również analizować zmiany w zakresie już istniejących znamion – „pieprzyków”, brodawek etc. Przy ocenie charakteru wyglądu zmian skórnych pomocne mogą okazać się kryteria tzw. ABCDE czerniaka skóry. Bazując na tych wskazaniach nasz niepokój powinny budzić wszelkie zmiany charakteryzujące się tym, że są:
- A – Asymetryczne (nieregularne, o dziwnych kształtach, a zwłaszcza „rozlewające się” na jedną ze stron, w których jedna połowa istotnie różni się od drugiej).
- B – Brzegi nieregularne (brzydkie, niewyraźne, poszarpane, nierównomierne, często widoczne są na nich zgrubienia).
- C – Czerwone albo Czarne (chociaż zmiany mogą mieć także inny kolor. niż czerwony i czarny, często ich kolor pozostaje niejednolity).
- D – Duże (o większym rozmiarze, zazwyczaj powyżej 5-6 mm).
- E – Ewoluujące (w obrębie tych zmian dochodzi do zmian w czasie).
U osób, które posiadają bardzo wiele zmian skórnych pomocne może okazać się wykonywanie zdjęć znamion. Chodzi o to, żeby nie tylko móc porównywać zmiany w obrębie już istniejących „pieprzyków”, ale także potrafić szybko wykryć nowo powstałe zmiany.
W celu ułatwienia samokontroli pod patronatem Polskiego Towarzystwa Chirurgii Onkologicznej została stworzona aplikacja mobilna Dermocheck dostarczająca użytkownikowi informacji na temat tego co to jest czerniak skóry, jak się przed nim uchronić, jak wygląda diagnostyka tego nowotworu oraz jego leczenie.
Aplikacja ta pomaga również ze względu na zawarty w niej instruktaż dotyczący samobadania pod kątem tej złośliwej zmiany skórnej.
Na które obszary ciała zwrócić szczególną uwagę?
Statystycznie tego typu rak skóry najczęściej lokalizuje się na nogach, plecach oraz karku. To na te obszary należy zwrócić szczególną uwagę. Nie wyklucza to jednak możliwości powstania złośliwych zmian na skórze głowy – między włosami, gałce ocznej, śluzówkach, a nawet miejscach narażonych w niewielkim stopniu na promieniowanie UV takich jak pośladki czy wargi sromowe.
Jak zwiększyć szanse na szybkie wykrycie tego nowotworu skóry?
Idealny standard postępowania stanowi regularna (przynajmniej coroczna) wizyta u lekarza specjalisty (najczęściej chirurga onkologa specjalizującego się w nowotworach skóry lub dermatologa) pozwalająca na szybkie wykrycie ewentualnych niepokojących zmian.
Z wizytą u lekarza nie można zwlekać zwłaszcza w przypadku wystąpienia jakiejkolwiek nowej niepokojącej zmiany skóry lub istotnej zmiany charakteru już istniejącego „pieprzyka”. W przypadku najmniejszych wątpliwości co do charakteru danej zmiany nie należy zwlekać i jak najszybciej udać do lekarza w celu diagnostyki.
Badanie dermatoskopowe – szybki przegląd całej powierzchni skóry
Badanie przeprowadzane w celu wykrycia nowotworu skóry to tzw. dermatoskopia. Lekarz za pomocą specjalnego urządzenia zwanego dermatoskopem, wyglądającego jak szkło powiększające, ogląda podejrzaną zmianę celem ustalenia czy zmiana kwalifikuje się do usunięcia czy też nie.
Profesjonalne badanie powinno obejmować przegląd całej skóry pacjenta. Badanie jest szybkie, bezinwazyjne i całkowicie bezpieczne.
Usunięcie chirurgiczne raka skóry
W przypadku gdy lekarz zakwalifikuje zmianę lub zmiany do usunięcia należy je wyciąć chirurgicznie. Niestety w przypadku podejrzenia występowania nowotworu złośliwego nie istnieje możliwość laserowego usunięcia zmiany skórnej. Metoda laserowa polega na wypaleniu fragmentu skóry, co uniemożliwia pozyskanie materiału do badania.
W przypadku chirurgicznego usunięcia zmiany lekarz przesyła materiał do badania histopatologicznego celem oceny charakteru wyciętej zmiany. Czas oczekiwania na wyniki takiego badania to od 2 tygodni do miesiąca.
W przypadku określenia zmiany jako łagodnej pacjent powinien pamiętać o dalszej profilaktyce przeciwko tej chorobie oraz regularnie odwiedzać gabinet w celu przeprowadzenia kontrolnej dermoskopii. W przypadku wykrycia tego rodzaju raka skóry lekarz zaleca dalsze leczenie onkologiczne.
Profilaktyka czerniaka skóry, czyli lepiej zapobiegać niż leczyć
Kiepskie statystyki dotyczące przeżywalności na ten nowotwór w Polsce spowodowane są również małą świadomością w zakresie profilaktyki pierwotnej, czyli działaniom mającym na celu zapobieganie powstawaniu czerniaka tego typu raka skóry. Niezależnie od obserwacji własnej oraz regularnych kontrolnych dermatoskopii przeprowadzanych przez wykwalifikowanego specjalistę najważniejszym elementem uchronienia się przed zachorowaniem na ten groźny nowotwór złośliwy pozostaje profilaktyka.
Kształtowana od wczesnych lat dziecięcych świadomość na temat szkodliwości ekspozycji na promieniowanie UV (zarówno UVA, jak i UVB) stanowi fundament ochrony przed zachorowaniem.
Dlaczego promieniowanie UV jest szkodliwe?
Złotą zasadą ochrony przed rakiem skóry pozostaje unikanie promieniowania UV – zarówno tego sztucznego (np. solarium), jak i promieniowania słonecznego. Promieniowanie uszkadza skórę (nawet, gdy nie dojdzie do stanu stanowiącego oparzenie słoneczne). Skutkuje to wieloma negatywnymi zjawiskami, poczynając od szybszego starzenia się skóry, powstawania licznych zmarszczek i przebarwień, po powstawanie nowotworów złośliwych.
Jedyną obroną skóry przez szkodliwym promieniowaniem jest zmiana jej zabarwienia poprzez zwiększoną produkcję melaniny. U osób z jasną karnacją, do których należy w większości populacja Polski, proces ten zachodzi szybko i gwałtownie. Dochodzi przez to do niebezpiecznych mutacji, które z kolei skutkują powstaniem nowotworów.
Kto jest najbardziej narażony na zachorowanie na czerniaka skóry?
Wyższa zachorowalność występuje u osób, które posiadają jasną karnację, niebieskie oczy, rude lub blond włosy oraz liczne piegi. W grupie podwyższonego ryzyka znajdują się zarówno osoby, u których w rodzinie wystąpiły przypadki nowotworów skóry, w tym czerniaka, jak i osoby z dużą liczbą znamion barwnikowych.
Szczególną profilaktyką należy objąć również tych przedstawicieli populacji, którzy regularnie korzystają z solarium oraz często przebywają na pełnym słońcu. Oparzenie słoneczne doznane w dzieciństwie również predysponują do znalezienia się w grupie ryzyka.
Poza tym dzieci pozostają szczególnie narażone na poparzenia słoneczne ze względu na to, że ich skóra nie jest jeszcze dojrzała i nie potrafi obronić się przed silnym promieniowaniem słonecznym. Poparzenia słoneczne u najmłodszych niestety zdarzają się dość często i podnoszą ryzyko zachorowania na tego raka skóry w przyszłości aż dwukrotnie.
Niepokój budzi również zwiększona liczba zachorowań wśród ludzi młodych, zwłaszcza nastolatków. Wśród przyczyn takiego stanu należy wymienić:
- Brak znajomości zasad profilaktyki przeciw zachorowaniu na czerniaka skóry.
- Znaczna ekspozycja na promieniowanie UV. Mowa tutaj zarówno o ekspozycji naturalnej (np. przebywanie na słońcu w godzinach najwyższego promieniowania bez protekcji UV), jak i sztucznej (np. korzystanie z solariów).
Jak zmniejszyć ryzyko zachorowania? Profilaktyka i jeszcze raz profilaktyka czerniaka!
Dobra wiadomość jest taka, że przy zachowaniu odpowiedniej profilaktyki pierwotnej i wtórnej możemy uchronić się przed groźnymi skutkami tej choroby. Modyfikacja stylu życia znacząco zmniejsza ryzyko zachorowania na ten nowotwór.
Do podstawowych zaleceń należy unikanie promieniowania UV. I można to uczynić na wiele różnych sposobów. Przede wszystkim poprzez stosowanie kremów z filtrami UV przez cały rok, niezależnie od pogody – szczególnie na eksponowane do słońca partie skóry (np. twarz). Latem warto powstrzymać się od przebywania na słońcu w godzinach 11:00-16:00, kiedy to natężenie promieniowania pozostaje największe.
Czy opalanie jest bezpieczne? Szkodliwe mity
Niestety w dalszym ciągu funkcjonują powszechnie szkodliwe mity o zdrowym wyglądzie opalenizny. Także o tym, że ekspozycja na słońce pozostaje konieczna dla prawidłowego poziomu witaminy D w organizmie. A przecież obecnie zaleca się suplementację witaminy D przez cały rok.
Należy obalić zakorzenione mity i wyraźnie zaznaczyć, że nie istnieje bezpieczne opalanie. Oczywiście przebywanie na świeżym powietrzu oraz wszelkie aktywności wykonywane na dworze mają wiele czynników prozdrowotnych. Jednak przy ich realizowaniu zaleca się korzystanie z nakryć głowy, używanie kremów z filtrami UV, a najlepiej stosowanie specjalistycznej odzieży chroniącej przed promieniowaniem UV, co eliminuje konieczność reaplikacji kremów UV.
Do bardzo często pomijanych, zwłaszcza u małych dzieci, elementów ochrony przed promieniowaniem UV należy zakładanie okularów przeciwsłonecznych z profesjonalnym filtrem UV.
Bezwzględnie odradza się korzystanie z solariów w jakiejkolwiek postaci!
Wczesne wykrycie tego złośliwego nowotworu skóry i szybka reakcja pozostają najważniejsze!
Należy pamiętać, że tak jak w przypadku każdego nowotworu, także w tym przypadku wczesne rozpoznanie i szybki czas reakcji należą do najważniejszych czynników istotnych dla pozytywnych rokowań na wyleczenie.
Wykrycie raka skóry na wczesnym etapie rozwoju daje bardzo wysokie prawdopodobieństwo jego wyleczenia. Dlatego tak ważne pozostaje jak najszybsze rozpoznanie pierwszych objawów. Umożliwia to samoobserwacja całego ciała, regularna dermatoskopia przeprowadzana przez lekarza oraz niezwłoczna reakcja w przypadku zaobserwowania niepokojącej zmiany.
Czerniak skóry należy do nowotworów, przed którymi można skutecznie się chronić! Wystarczy (!) stosować profilaktykę pierwotną i unikać ekspozycji na wszelkie rodzaje promieniowania UV.